Theo CNN, Australia chính thức trở thành quốc gia đầu tiên trên thế giới cấm trẻ em dưới 16 tuổi sử dụng mạng xã hội. Đạo luật được thiết kế để bảo vệ trẻ em dưới 16 tuổi khỏi các thuật toán gây nghiện, những kẻ săn mồi trực tuyến và những kẻ bắt nạt trên mạng.

Ngoài Australia, hiện chưa có quốc gia nào khác thực hiện các biện pháp nghiêm khắc như vậy, và việc triển khai luật mới này đang được theo dõi sát sao. Bài viết phản ánh góc nhìn và quan điểm cá nhân dựa trên các thông tin công khai và phân tích bối cảnh xã hội – công nghệ hiện tại. 

Úc: quốc gia đầu tiên đặt rào với mạng xã hội trẻ em

Từ ngày 10/12, Australia (Úc) chính thức trở thành quốc gia đầu tiên trên thế giới ban hành lệnh cấm trẻ em dưới 16 tuổi sử dụng mạng xã hội. Theo CNN, đạo luật này được xây dựng với mục tiêu bảo vệ trẻ em khỏi các thuật toán gây nghiện, những kẻ săn mồi trực tuyến và tình trạng bắt nạt trên không gian mạng.

Tính đến thời điểm hiện tại, chưa có quốc gia nào áp dụng biện pháp quyết liệt tương tự. Chính vì vậy, cách Úc triển khai và thực thi lệnh cấm đang được cộng đồng quốc tế theo dõi sát sao, như một phép thử lớn cho chính sách quản lý không gian số trong tương lai.

Theo quy định mới, 10 nền tảng mạng xã hội lớn nằm trong diện điều chỉnh gồm Instagram, Facebook, Threads, Snapchat, YouTube, TikTok, Kick, Reddit, Twitch và X. Các nền tảng này đều tuyên bố sẽ tuân thủ lệnh cấm, triển khai công nghệ xác minh độ tuổi để phát hiện người dùng dưới 16 tuổi và đình chỉ tài khoản vi phạm.

Điểm đáng chú ý là đạo luật không nhắm trực tiếp vào trẻ em hay phụ huynh, mà hướng thẳng tới trách nhiệm của các công ty công nghệ. Nền tảng nào không ngăn chặn việc trẻ em dưới 16 tuổi tạo hoặc duy trì tài khoản đều có thể đối mặt với các mức phạt rất nặng.

Thông điệp từ Chính phủ Úc vì thế khá rõ ràng: lợi nhuận không thể được đặt cao hơn sự an toàn và sự phát triển lành mạnh của trẻ em.

Vì sao Úc chọn cách làm “mạnh tay”?

Quyết định này ngay lập tức thổi bùng tranh luận toàn cầu, đặc biệt khi Úc vốn là quốc gia đề cao quyền tự do cá nhân, quyền tiếp cận thông tin và môi trường số mở. Tuy nhiên, chính từ thực tiễn đó, Chính phủ Úc đã đi đến lựa chọn dứt khoát.

Trong nhiều năm qua, các hệ lụy của mạng xã hội đối với trẻ em không còn là những trường hợp cá biệt. Tình trạng nghiện mạng xã hội, bắt nạt trực tuyến, xâm hại quyền riêng tư, rối loạn tâm lý, suy giảm khả năng tập trung… ngày càng trở thành nỗi lo thường trực của gia đình, nhà trường và hệ thống y tế.

Khác với người trưởng thành, trẻ em chưa đủ năng lực tự kiểm soát, chưa đủ khả năng phân biệt ranh giới giữa giải trí và lệ thuộc, giữa nội dung hữu ích và nội dung độc hại. Trong khi đó, các thuật toán mạng xã hội lại được thiết kế để giữ người dùng ở lại càng lâu càng tốt, khai thác tối đa cảm xúc và hành vi của người trẻ.

Không cấm internet, chỉ hạn chế mạng xã hội thương mại

Trong bối cảnh đó, Úc cho rằng không thể tiếp tục đặt gánh nặng bảo vệ trẻ em lên vai từng gia đình hay từng nhà trường, trong khi các nền tảng công nghệ gần như đứng ngoài trách nhiệm.

Lệnh cấm vì thế không chỉ là một biện pháp quản lý hành chính, mà là cách điều chỉnh lại trật tự trách nhiệm trong thế giới số – nơi các doanh nghiệp công nghệ buộc phải chịu trách nhiệm tương xứng với ảnh hưởng mà họ tạo ra.

Mục tiêu cuối cùng không phải là “đóng cửa” công nghệ với trẻ em, mà là giành lại thời gian, không gian và trải nghiệm sống lành mạnh cho thế hệ trẻ.

Cấm trẻ dưới 16 tuổi sử dụng mạng xã hội không đồng nghĩa với việc cấm internet, cấm học tập trực tuyến hay cấm tiếp cận tri thức số. Điều mà Úc muốn hạn chế là sự xâm nhập quá sớm và quá sâu của các nền tảng mạng xã hội mang tính thương mại vào đời sống trẻ em – nơi mọi tương tác đều có thể bị đo đếm, khai thác dữ liệu và thậm chí dẫn dắt hành vi.

Tuy nhiên, lệnh cấm cũng vấp phải không ít phản ứng trái chiều. Một số ý kiến cho rằng trẻ em vẫn có thể “lách luật”, hoặc việc cấm đoán khó có thể triệt để trong một không gian số toàn cầu. Thậm chí, có lo ngại rằng quyết định này sẽ đẩy trẻ em sang những không gian trực tuyến kém an toàn hơn.

Khi người dùng trẻ “di cư” sang các nền tảng bên lề

Thực tế cho thấy, một làn sóng dịch chuyển bất ngờ đã diễn ra trong thế giới ứng dụng tại Úc. Theo Financial Times, Lemon8 là ứng dụng thuộc Tập đoàn ByteDance  đã vươn lên dẫn đầu bảng xếp hạng tải xuống trên App Store tại Úc trong tuần này.

Theo sau là ứng dụng chia sẻ ảnh Yope, nền tảng video tự định vị là “không gian an toàn cho trẻ em” Coverstar, và cả WhatsApp cũng ghi nhận lượng người dùng trẻ tăng mạnh.

Chia sẻ với Financial Times, ông Bahram Ismailau, CEO của Yope cho biết công ty không hề tiếp thị tại Úc nhưng đã thu hút hơn 100.000 người dùng chỉ nhờ truyền miệng. “Chúng tôi thực sự đang bùng nổ tại Úc, và đội ngũ hiện bị quá tải vì tốc độ tăng trưởng này”, 

Cơ hội hay rủi ro mới?

Giáo sư Tama Leaver (Đại học Curtin) nhận định các dịch vụ nhắn tin, nền tảng trò chơi và các ứng dụng “bên lề” sẽ chứng kiến mức tăng trưởng đột biến. “Người dùng trẻ đang thăm dò các lựa chọn mới và sẽ tái tập hợp ở một nơi khác”, ông cho biết.

Trong khi đó, bà Ellese Ferdinands, giảng viên Đại học Sydney cho rằng sự trỗi dậy nhanh chóng của các ứng dụng ít tên tuổi đã bộc lộ những lỗ hổng trong lệnh cấm. Theo bà, các nền tảng lớn như TikTok hay Instagram đang chịu sự giám sát chặt chẽ, trong khi các ứng dụng mới lại thiếu những lớp bảo vệ tương tự.

Ở chiều ngược lại, 10 nền tảng nằm trong diện điều chỉnh đang phải gấp rút triển khai các biện pháp tuân thủ, dù nhiều doanh nghiệp vẫn đặt dấu hỏi về cơ sở lý luận và cách thức thực thi mà Úc lựa chọn.

Phản ứng mạnh mẽ nhất đến từ Reddit, khi công ty này đã đệ đơn kiện lên Tòa án Tối cao Úc, cho rằng đạo luật vi hiến và buộc cả người lớn lẫn trẻ vị thành niên phải trải qua các quy trình xác minh mang tính xâm phạm.

Nhìn từ Việt Nam: một câu hỏi cần được đặt lại

Từ câu chuyện của Úc, nhìn về Việt Nam, nhiều vấn đề đáng suy ngẫm được đặt ra. Việt Nam là quốc gia có tỷ lệ sử dụng mạng xã hội cao, trẻ em và thanh thiếu niên tiếp cận môi trường số từ rất sớm. Mạng xã hội mang lại nhiều cơ hội học tập, kết nối và sáng tạo, nhưng cũng đi kèm những rủi ro ngày càng rõ nét về tâm lý, hành vi và an toàn trên không gian mạng.

Trong bối cảnh chuyển đổi số mạnh mẽ, trẻ em lớn lên cùng điện thoại thông minh và mạng xã hội như một phần đời sống thường nhật. Nếu thiếu khung quản lý, định hướng và giáo dục kỹ năng số phù hợp, các nguy cơ trên môi trường mạng có thể nhanh chóng trở thành vấn đề xã hội hiện hữu.

Câu chuyện Úc “tắt mạng xã hội” với trẻ em dưới 16 tuổi vì thế không chỉ là một chính sách gây tranh cãi, mà còn là lời gợi mở để đặt lại câu hỏi về vai trò của Nhà nước, trách nhiệm của các nền tảng số, cũng như sự phối hợp giữa gia đình – nhà trường – xã hội trong việc bảo vệ trẻ em trên không gian mạng.

Bởi suy cho cùng, bảo vệ trẻ em trong thế giới số hôm nay chính là bảo vệ chất lượng nguồn nhân lực, sức khỏe xã hội và tương lai phát triển bền vững của ngày mai.